Pola morficzne i morfogenetyczne według Ruperta Scheldrake’a

Rupert Sheldrake, ur. 1942 brytyjski biochemik, stał się znany w 1981 roku, kiedy wydał swoją pierwszą książkę, manifest swego programu, pt. A New Science of Life, co należałoby przetłumaczyć jako: „Propozycja nowej nauki o życiu”. Na czym jego program polegał? Dobrym punktem wyjścia będzie wyobrazić sobie stan ludzkiej wiedzy zanim rozwinęła się nauka o elektromagnetycznych zjawiskach i polach. Wiedziano, że bursztyn i inne twarde żywice, gdy je czymś potrzeć, przyciągają paprochy. Znano podobne właściwości „kamienia magnetycznego”, który przyciągał żelazne gwoździe i opiłki, ale nie było powodu, żeby jedno zjawisko łączyć z drugim. Znano anegdoty o kotach, że gdy je głaskać, sypią iskry. Być może niektórzy w to nie wierzyli. Znano burzę – ale też jako zjawisko osobne i bez logicznych związków z poprzednimi. Jednak stopniowo, od Gilberta (1600) przez von Guericke'go (1663), Coulomba (1785) aż do Maxwella (1865 ), który ogłosił pełną teorię tych zjawisk, i Millikana, który zmierzył ładunek elektronu (1910) stało się jasne, że pole elektromagnetyczne jest przepotężnym czynnikiem, który przenika wszystko, stoi za większością zjawisk przyrody i jest dosłownie tą siła, która trzyma świat w jego istniejącym kształcie. Oraz że, gdyby uwolnić elektromagnetyczne siły „uśpione” w przeciętnej bryle materii, efekt byłby podobny do wybuchu bomby atomowej.

Otóż pole elektromagnetyczne z jego znaczeniem w przyrodzie, stopniowym odkrywaniem i początkową kompletną nieznajomością przez ludzi, bardzo przypomina inne pole, którego orędownikiem jest właśnie Sheldrake: pole morficzne lub (taka nazwa też jest używana) morfogenetyczne. W swoich książkach (koniecznie trzeba wymienić jego drugie dzieło: The Presence of The Past, 1988, „Teraźniejszość/obecność przeszłości”) podaje on masę przykładów, które brzmią jak anegdoty, żadna istniejąca teoria nie wiąże ich w całość i wydają się być anomaliami, „dziwnościami”, do pominięcia. Ot, takie dziwne wyjątki w doskonale przecież wytłumaczonym (jak się wydaje) obrazie świata.

Oto przykłady: w Nowej Zelandii żyje kilkanaście gatunków roślin z różnych rodzin, więc niespokrewnionych, które są łudząco podobne do siebie, jakby swoje kształty wzajemnie „papugowały”. Kiedy w początku 20. wieku testowano szczury na przechodzenie przez labirynty, kolejne ich pokolenia okazywały się coraz bystrzejsze – ale również rosła odpowiednia sprawność szczurów nieselekcjonowanych, jak również szczurów w laboratoriach na drugiej półkuli! (Jakby im się udzielała jakaś „telepatia”.) W Wielkiej Brytanii, kiedy po 1920 roku zaczęto sprzedawać mleko w butelkach z cienkimi kapslami, tamtejsze sikory z różnych gatunków około 90 razy, jak policzyli ornitolodzy, spontanicznie dokonywały odkrycia, że kapsle te można zdzierać i pożywiać się mlekiem. To samo odkryły sikory w Holandii, przy czym tam w czasie II wojny butelek z kapslami nie było, a kiedy je wznowiono po wojnie, nowe pokolenie sikor – bo tamte, które znały tę sztukę wcześniej, już wymarły ze starości – natychmiast zaczęło na nowo pożywiać się na butelkach. (Jakby „gdzieś” przetrwała pamięć o tym sposobie, a przecież nie w genach.) Kolejny przykład podawany przez Sheldrake'a, to społeczności owadów, które zachowują się jak jednolity wysoce złożony organizm – i znowu pytanie: czy cała informacja o jego budowie, układzie przestrzennym, funkcjonowaniu i radzeniu sobie w nietypowych sytuacjach, „zapisana” jest w genach pojedynczego krótko żyjącego osobnika? Inny przykład to stada ptaków i ryb, które jako całość reagują szybciej niż by to się dało tłumaczyć wzajemnym obserwowaniem się przez poszczególne osobniki. Łatwiej przyjąć, że jest „coś” co steruje nimi jako całością.

W chemicznych laboratoriach opowiada się (a Sheldrake cytuje), że reakcje nowo syntezowanych substancji z początku idą opornie, np. substancje nie chcą krystalizować – ale po iluś próbach czynią to coraz gładziej, aż reakcja stają się rutyną. Czy to tylko wynik doskonalenia laboratoryjnych procedur? Tłumaczono to żartem, iż zarodki kryształów roznoszą po świecie sami chemicy na własnych brodach! Sheldrake przypuszcza co innego: że związki chemiczne uczą się i pamiętają swoje krystaliczne struktury.

Pola morficzne

Jakim sposobem z zarodków rozwijają się formy typowe dla odpowiednich gatunków? Dlaczego liście wierzby, róży i palmy wyglądają właśnie tak, a nie inaczej? A dlaczego kwiaty przybierają tyle różnych kształtów? Pytania te należą do dziedziny nauki zwanej morfogenezą — nazwa stanowi zbitkę greckich wyrazów morpho (forma) i genesis (stawanie się). Biologia nie zna jeszcze na nie odpowiedzi.

Zbytnim uproszczeniem byłoby sprowadzać wszystko do instrukcji zaprogramowanej w genach. Przecież wszystkie komórki organizmu mają taki sam genotyp, a jednak przyjmują różne kształty. Jedne geny są odpowiedzialne za sekwencję aminokwasów w białkach, inne kontrolują proces ich syntezy, ale nie ma to wpływu na formę. Przykładowo nasze ręce i nogi z punktu widzenia chemii są identyczne, ale różnią się budową, choć ich zmielona tkanka poddana analizie biochemicznej byłaby nie do rozróżnienia. Najwidoczniej kod decydujący o kształcie nie ma nic wspólnego z genami ani białkami.

To tak, jak różne budynki na jednej ulicy mogą być zbudowane z identycznych materiałów, ale każdy ma inny kształt. Po ich zburzeniu dałoby się z nich wyekstrahować chemicznie czyste cegły, beton i drewno budulcowe, ale tym, co je różniło, nie był budulec, lecz plan architektoniczny, którego nie ujawni chemiczna analiza.

Biolodzy badający stadia rozwojowe roślin i zwierząt od dawna mieli z tym problem.

Od lat dwudziestych XX w. zaczęła się upowszechniać teoria głosząca, że na proces rozwoju organizmów mają wpływ pola morfogenetyczne — coś w rodzaju niewidzialnych schematów konstrukcyjnych. Nie wykreślił ich jednak żaden architekt, podobnie jak programu genetycznego nie opracował programista komputerowy. Są one raczej strefami wpływów, odpowiednikiem pól magnetycznych i innych pól istniejących w naturze.

Teoria pól morfogenetycznych zyskała powszechną aprobatę, ale nikt właściwie nie udowodnił, czym są te pola i na jakiej zasadzie działają. Większość biologów zakłada, że znalezienie fizycznej lub chemicznej interpretacji ich natury jest tylko kwestią czasu.

Wiele przemawia za tym, że pola te nie podlegają standardowym, mechanistycznym regułom, ale są czymś zupełnie innym.

Z tego założenia wyszedł Ruper Sheldrake rozpoczynając pracę nad polami morfogenetycznymi. Wyniki tych prac opisał w dwóch książkach*. Sformułował w nich trzy podstawowe zasady:

1. Pola morfogenetyczne są całkiem nowym rodzajem pól, dotychczas nie znanym fizyce.

2. Ewoluują równocześnie z organizmami, które kształtują; mają własną historię i wewnętrzną pamięć, powstającą w trakcie procesu, który nazwał rezonansem morficznym.

3. Wchodzą w skład większej rodziny pól, nazywanych polami morficznymi.

Na tych podstawach oparł swoją hipotezę zjawiska, które nazwał przyczynowością formacyjną.

Hipoteza przyczynowości formacyjnej

Każdy poziom posiada własne pole morficzne, które nadaje każdej całości jej charakterystyczne cechy, dzięki czemu staje się ona czymś więcej niż sumą poszczególnych części.

W świecie roślin i zwierząt pola odpowiedzialne za kształtowanie i utrzymanie właściwej formy organizmu nazywane są polami morfogenetycznymi. Te, które odpowiadają za rozwój percepcji, zachowań i aktywności umysłowej, nazywamy odpowiednio polami percepcyjnymi, behawioralnymi i umysłowymi. Na poziomie kryształów i komórek mamy do czynienia z polami krystalicznymi i komórkowymi, a na poziomie tworzenia społeczności i kultur — ze społecznymi i kulturowymi. Wszystkie te rodzaje pól na różnych szczeblach organizacyjnych nazywamy polami morficznym.

Pola morficzne, podobnie jak inne pola znane fizyce, stanowią strefy wpływów ulokowane w czasie i przestrzeni, zarówno wokół systemów, które organizują, jak w nich samych.

Działają na zasadzie rachunku prawdopodobieństwa, ograniczając lub kształtując wrodzony indeterminizm systemów znajdujących się pod ich wpływem. Obejmują i łączą różne części tych systemów, na przykład pole krystaliczne nadzoruje sposób ułożenia i łączenia się atomów i cząsteczek wewnątrz kryształu, a pole jeżowca kształtuje komórki i tkanki rosnącego zarodka tego gatunku i nadzoruje jego dalszy rozwój aż do osiągnięcia formy dorosłej. Pole socjalne organizuje i koordynuje zachowania pojedynczych członków grupy, na przykład sposób lotu poszczególnych ptaków w obrębie stada.

Pola morficzne doprowadzają kontrolowane przez siebie systemy do końcowego stadium typowego dla gatunku lub struktury.

Brytyjski biolog C. H. Waddington przedstawił to w formie kul bilardowych toczących się po wyznaczonych trasach i nazwał te trasy „chreodami”. W myśl tej teorii kule symbolizowały określone części organizmu zarodka — jak serce czy wątroba — doprowadzane do finalnego stadium dojrzałości organu. Zakłócenia w normalnym rozwoju badacz porównał do sił wypychających kulę z dna rowka na jego ściankę, ale dopóki nie zostanie całkowicie wypchnięta lub nie przeskoczy do innego rowka, sama znajdzie drogę powrotu na właściwe miejsce. Z tym że nie wróci wtedy do punktu wyjścia, ale do odpowiedniego odcinka trasy wynikającego z następstwa czasowego.

Na tej zasadzie działa naturalna regulacja, dzięki której rozwijający się organizm może osiągnąć normalną dojrzałość mimo pewnych zakłóceń w okresie płodowym.

Matematyk Renę Thom skonstruował matematyczne modele pól morfogenetycznych, w których końcowe etapy rozwoju każdego systemu przedstawił jako „magnesy”. W przełożeniu na język dynamiki „magnesy” te oznaczają granice, do których dążą systemy. Stanowią naukową interpretację takich pojęć jak cel, meta czy zamiar.

Największą kontrowersję wzbudziła hipoteza ewolucyjnego rozwoju pól morficznych. Zakłada ona, że nie są to struktury ustalone raz na zawsze w postaci sztywnych matematycznych formuł, lecz zawierają w sobie coś w rodzaju pamięci przeszłych zdarzeń. Przez powtarzanie tych samych wzorców stopniowo czynią je elementami stałymi.

Załóżmy, że pierwsze takie pole — na przykład kryształów insuliny lub nowej idei w rodzaju teorii Darwina — powstało wskutek „twórczego skoku”, może przypadkowo albo dzięki wrodzonym zdolnościom twórczym zakodowanym w przyrodzie i naszej umysłowości.

Odkąd powstało takie nowe pole, obojętnie, skąd się wzięło, wzmacnia się za każdym kolejnym powtórzeniem, dzięki czemu zwiększa się szansa powtórnego wystąpienia tego samego wzorca. Im częściej się to powtarza, tym bardziej prawdopodobne jest dalsze powtarzanie tych samych wzorców, powielanych w pamięci pola. W miarę upływu czasu pola ulegają ciągłemu rozwojowi i tworzą określone nawyki, nawet tzw. prawa natury nie są niczym więcej niż nawykami.

Informacja lub wzorzec postępowania przekazywane są z systemów przeszłych do obecnych w drodze rezonansu morficznego. Pojęcie to obejmuje wpływ podobnych wzorców na podobne, przekazywany w czasie i przestrzeni, wzorców zawsze branych z przeszłości, nigdy z przyszłości. Wpływ rezonansu morficznego jest tym większy, im bardziej podobne są wzorce.

Rezonans morficzny stanowi podstawę wewnętrznej pamięci pól morficznych na wszystkich poziomach złożoności. W świecie ludzi taka zbiorowa pamięć odpowiada „kolektywnej podświadomości” zdefiniowanej przez C. G. Junga.

Tak sformułowana hipoteza zakłada, że rezonans morficzny powinien wchodzić w zakres fizyki, chemii, biologii, psychologii i nauk społecznych. Jednak systemy ustabilizowane od dawna, jak atomy wodoru, kryształki soli czy cząsteczki hemoglobiny, pozostają w obrębie tak silnych pól morficznych, że nie ulegają już większym zmianom, tak jakby rządziły się stałymi prawami. Natomiast nowo utworzone systemy, takie jak niedawno zsyntetyzowane kryształy, nowe formy organizacji, wzorce zachowania czy nowe idee, im częściej się powtarzają, tym silniej stabilizują swoją egzystencję. Stają się coraz powszechniejsze, coraz bardziej zwyczajne… Efekty działania rezonansu morficznego uwidaczniają się w czasie i przestrzeni.

Pola morficzne cechują się następującymi właściwościami:

1. Tworzą samoorganizujące się całości.

2. Funkcjonują w czasie i przestrzeni, tworząc czasowo-przestrzenne wzorce aktywności.

3. Przyciągają systemy znajdujące się pod ich wpływem, aktywizując je według charakterystycznych wzorców. Cele, do których pola morficzne przyciągają systemy, nazywamy „magnesami”.

4. Pola koordynują i łączą w system wzajemnych zależności mniejsze jednostki znajdujące się w ich obrębie. Te zaś posiadają własne pola morficzne, uszeregowane według hierarchii gniazdowej.

5. Struktury te działają na zasadzie prawdopodobieństwa.

6. Posiadają własną wewnętrzną pamięć, będącą wynikiem rezonansu podobnych systemów z przeszłości. Pamięć kumuluje powtarzające się wzorce, które z czasem przechodzą w nawyk.

Związki z fizyką kwantową

Doświadczalne sprawdzenie aspektów przestrzennych pól morficznych wymaga pewnej eksterytorialności, której na razie nie uznaje oficjalna nauka. Ma to jednak coś wspólnego z występującymi w teorii kwantów zależnościami działającymi na odległość. Najnowsze badania uznały tego rodzaju współzależności za podstawę współczesnej fizyki! Maja one wiele wspólnego z tym, co nazwane jest polami morficznymi.

Nie umiejscowienie jest jednym z najbardziej charakterystycznych aspektów teorii kwantów.

Dwie cząstki tego systemu, które w przeszłości były złączone, mogą się w każdej chwili znów połączyć, choćby znajdowały się daleko od siebie. Przykładowo, dwa fotony wyemitowane przez ten sam atom, poruszające się z prędkością światła w przeciwnych kierunkach, pozostają w stałym związku. Mierząc polaryzację jednego, natychmiast otrzymujemy przeciwnie skierowaną polaryzację drugiego. Zjawisko to znane jest także jako „uwikłanie (splątanie) kwantowe”.

A zatem dwie cząstki tego samego systemu, choć oddzielone przestrzenią, łączy ze sobą pole kwantowe. Nie działa ono w zwykłej przestrzeni, lecz jest matematycznie reprezentowane w przestrzeni wielowymiarowej.

Członkowie grup społecznych, jak atomy i cząsteczki, należą do jednego systemu. Dzielą się pożywieniem, oddychają tym samym powietrzem, współdziałają ze sobą fizycznie i psychicznie, więc nawet kiedy się rozdzielą, pozostają w nie umiejscowionym związku działającym zgodnie z zasadami teorii kwantów.

Wynika stąd, że i pola morficzne można rozpatrywać w kategoriach teorii kwantowej. Wymaga to przystosowania tej teorii do potrzeb wiedzy biologicznej i społecznej.

Pola morficzne stanowią zupełnie nowe zjawisko, jeszcze jest niesklasyfikowane przez naukę. Na pewno jednak mają one więcej wspólnego z teorią kwantową niż z polami grawitacyjnymi lub elektromagnetycznymi.

Rezonans, anteny i pola

Sheldrake postuluje, że prócz znanych atomów, cząstek, molekuł i pól, istnieją i działają pola kształtu, pola morficzne. Czynnikiem, który formuje białkowe łańcuchy, który jakby podpowiada im właściwy kształt, in-formuje je co kształtu, jest to pole. Oczywiście geny kodujące kolejność aminokwasów w białku też są ważne, bez nich nie byłoby odpowiedniej sekwencji. Ale to, co ma robić dalej ta sekwencja aminokwasów, „zapisane” jest już w polu morficznym. Po co więc było budować tę sekwencję i sklejać aminokwasy w łańcuch? - Bo w ten sposób zbudowana została antena do pobierania informacji z pola. Do tego pola podłączone są wszystkie istniejące obecnie i w przeszłości łańcuchy białka danego rodzaju, a być może również wszystkie, które zaistnieją w przyszłości! Pole morficzne jest tym, co uobecnia przeszłość-historię obiektów i zjawisk. Czyni ich przeszłość aktualną, teraźniejszą – stąd paradoksalny tytuł jego książki.

Podobieństwo do anten odbierających „zwykłe” pola elektromagnetyczne, anten radiowych czy radarowych, jest uderzające. Pola (tego elektromagnetycznego) nie widzimy, nie czujemy, jest „gdzieś”. Odbierają je służące do tego celu i zaprojektowane (także przez naturę) anteny. Jeśli ja je odbieram – a odbieram je siatkówką oka lub skórą, gdy to jest podczerwień – znaczy to, że sam w swoim ciele mam takie anteny. Antena może być zarówno odbiorcza jak i nadawcza. Anteny pozostają ze sobą w rezonansie – fizycy, kiedy to obserwują, stwierdzają, że ów rezonans jest przejawem istniejącego w przestrzeni pola. „Naocznie” możemy żadnego pola nie zauważać, ale zauważamy wzajemne pobudzanie się rezonujących anten.

Świat według Sheldrake'a działa bardzo podobnie. Cząsteczki białka, prócz swoich znanych funkcji, chemicznych i innych, również i przede wszystkim pozostają we wzajemnym rezonansie ze sobą, a ten rezonans sprawia, że są tym czym są. Wchodzą we właściwy dla siebie kształt. Wzajemnie in-formują się – nadają sobie formę. Można dokonać abstrakcji i mówić nie tyle o wzajemnym rezonansie cząstek-anten, ale o ich rezonansie z większą całością – czyli właśnie z polem, Które, podobnie jak lepiej znane pole elektromagnetyczne, nie musi być „widzialne” inaczej jak właśnie przez ten rezonans.

Rupert Sheldrake sugeruje, że właśnie pola morficzne są tym czynnikiem, który nadaje kształt białkom, RNA i DNA. (DNA musi szybko zwijać się i łączyć z białkiem w chromosomy, oraz wybiórczo się rozwijać, żeby przekodować swoją informację białkom.) Inny rodzaj pól morficznych nadaje kształt liściom, skrzydłom, oczom i innym organom zwierząt i roślin. Jeszcze inny rządzi ruchami owadów w termitierach i rojach. Kształt o którym tu mowa, obejmuje także sekwencje zachowań w czasie – jak wybory labiryntu przez szczury lub polowania sikor na butelki z mlekiem.

Jeśli uznamy istnienie pól morficznych, dostaniemy inny (niż przyjęty) pogląd na to, jak działa pamięć i jej narząd – mózg. Zapewne - tak każe Sheldrake podejrzewać - pamięć nie jest „zapisana” w jakichś mózgowych „twardych dyskach”; być może neurolodzy niczego takiego nie znajdą, jak nie znaleźli dotąd! Mózg w tym ujęciu nie byłby magazynem informacji, tylko, przeciwnie, anteną, która wyłapuje informacje z przestrzeni. Oczywiście, medium dla tej mózgo-anteny nie są (jak dla mobilnego telefonu) pola elektromagnetyczne, tylko te morficzne.

Mózg jako antena, myśli jako treść wypełniających przestrzeń pól morficznych – to przecież otwiera trudną do ogarnięcia, nową i niezwykła perspektywę! Nagle intuicje, natchnienia, telepatie lub reinkarnacje przestają być kłopotliwymi anegdotami, o których porządny racjonalista powinien szybko zapomnieć – przeciwnie, dziwnym się staje, że odnotowywane są tak rzadko.

Ten nowy poszerzony wymiar człowieka i innych istot, to że mamy ciało i „mamy” pola morficzne – a raczej „jesteśmy w” nich, przywraca dawne poglądy o istnieniu nie tylko ciał, ale i dusz i duchów. Ratuje nas przed wyrokiem naukowego redukcjonizmu, który każe nas samych widzieć ledwo jako układy cząstek, działające według mechanicznych algorytmów (jak komputery), tyle że algorytmy „wysoce złożone”, jak głosi mantra redukcjonistów. Tak jakby z komplikowania mechanicznych powtórek miała w którymś momencie „zrodzić się” świadomość.

Memetyka

Idee Sheldrake'a, mimo ogromnej erudycji ich autora, istnego polihistora, i mimo szczegółowej dokumentacji w znanych faktach z chemii, biochemii, fizjologii, etologii i psychologii, zostały szybko wyrotowane poza corpus uznanej nauki. I to mimo to, że autor ostrożnie nazywał swoje idee zaledwie hipotezą (przypuszczeniem i sugestią), a nie teorią. Najwyraźniej nauka – science – nie potrafi wyjść poza rządzący nią mechanistyczny redukcjonizm.

Tymczasem w latach po dwóch głównych książkach Sheldrake'a powstały lub upowszechniły się trzy idee, które jakoś „rozmawiają” - korespondują z jego morfizmem.

Pierwsza, to koncepcja memu i memetyki. Mem to cokolwiek, co ludzie naśladują jeden od drugiego i co szerzy się tą drogą: od słów języka, którego się uczą (naśladując i powtarzając), przez obyczaje życia codziennego aż do całego gmachu ludzkich kultur i cywilizacji. Tak jak natura to to, co trwa dzięki powielaniu genów, to kultura jest tym, co trwa i rozwija się dzięki powielaniu memów. W skrócie, mem to jednostka czegokolwiek, co jest nabywane przez naśladowanie i powtarzanie. Pojęcie memu wynalazł Richard Dawkins, a najpełniej opisała Susan Blackmore.

Geny i memy są przykładami szerszej grupy bytów czy zjawisk, które Dawkins nazwał replikatorami, a Blackmore wolałaby poprawniej nazwać „replikatywami” - ang. replicatee, ponieważ nie są to rzeczy, które coś replikują-powielają, ale same w jakimś procesie są replikowane, czyli na ich wzór „robione” są podobne.

Gdy znając pomysły memetyków przyjrzymy się koncepcji Sheldrake'a, zauważymy, że dla Sheldrake'a cała przyroda jest jednym wielkim replikatywem! Replikowanie się zjawisk, gdy uwierzymy w jego morficzne pola, jest właściwością powszechną i ogólnie „wdrukowaną” w materialny świat, a nie rzadką i mało prawdopodobną, właściwie wyjątkową, jak wg Dawkinsa i Blackmore.

Umysł zerkający w przyszłość

Jednak właśnie w fizyce i to w jej najtwardszym teoretyczno-elementarnym jądrze pojawiła się koncepcja w pewnym sensie bliźniacza do Sheldrake'owej i biorąca się z podobnych wątpliwości. Jej autorem jest Roger Penrose. Podczas, gdy Sheldrake szukał brakującego czynnika, który pozwalałby istotom „być tym czym są”, to Penrose szukał czegoś, co pozwoliłoby istnieć ludzkiej (i nie tylko ludzkiej) inteligencji. Zauważył bowiem, że ludzki umysł NIE jest algorytmem. I, że jest na to niezbity dowód: ludzie potrafią rozwiązywać problemy, których nie-algorytmiczność jest dowiedziona matematycznie. Mówiąc krótko, na gruncie znanej fizyki umysł nie ma prawa działać – a jednak działa. Jedna z propozycji, jakie wysnuł Penrose dla rozwiązania tej sprzeczności, była taka, że inteligencja polega na byciu jednocześnie w teraźniejszości i w przyszłości. Umysł to coś takiego, co ma kwantową właściwość sprzęgania się ze swoimi przyszłymi stanami. Jest anteną sondującą własną przyszłość! I właśnie dlatego, że z góry zna przyszłe rozwiązania zagadek, potrafi je rozwiązywać. Czemu żaden automat-algorytm, choćby nie wiem jak złożony, nie poradzi.

Kwantowa antena umysłu Penrose'a miała sięgać w przyszłość. Morficzna antena Sheldrake'a miała sięgać w przeszłość. Narzuca się pomysł, że obie te koncepcje są dwiema stronami tego samego.

Swoje książki Penrose pisał w latach 1990-tych. Swojego projektu zbudowania nowej fizyki umysłu nie doprowadził do końca. Być może poszedł jakimś fałszywym tropem, podobnie jak wcześniej Einstein, gdy szukał Ogólnej Teorii Pola.

Rezonans morficzny w procesie uczenia się człowieka

Za pomocą zjawiska rezonansu morficznego można łatwiej zrozumieć złożoność mechanizmu uczenia się, zwłaszcza języków. Dzięki zjawisku pamięci zbiorowej, z której jednostki równocześnie korzystają i do której się dokładają, prostsza staje się nauka tego, czego nauczyli się już nasi poprzednicy.

Wniosek ten pokrywa się z obserwacjami językoznawców, takich jak Noam Chomsky, który zauważył, że małe dzieci uczące się języków obcych czynią błyskawiczne postępy, czego nie da się przypisać prostemu naśladownictwu. Sprawia to wrażenie, jakby konstrukcje językowe wysysały z mlekiem matki. Steven Pinker w swojej książce The Language Instinct (Instynkt językowy) opisuje wiele podobnych przykładów.

Szczególnie rzuca się w oczy to zjawisko przy tworzeniu nowych języków czy gwar lokalnych, co nieraz następuje bardzo szybko. Kiedy ludzie różnych narodowości, nie znający żadnego wspólnego języka, muszą się porozumieć — samorzutnie tworzą improwizowany żargon złożony z pojedynczych słów i niegramatycznych zbitek słownych z różnych języków. Takie gwary często powstawały w koloniach i wśród niewolników, ale wielokrotnie błyskawicznie przeradzały się w pełnoprawne języki. Wystarczyło, aby z żargonem miały styczność dzieci w okresie, kiedy zwykle przyswaja się język matki. Najwidoczniej nie wystarczało im już powtarzanie ciągów nie uporządkowanych słów, dlatego same usystematyzowały je w prawidła gramatyczne, jakich nikt nigdy przedtem nie używał.

Jeszcze bardziej wymowna była ewolucja języków migowych. Na przykład w Nikaragui do niedawna wcale ich nie używano, gdyż panował tam zwyczaj izolacji osób głuchych. Pierwsze szkoły dla niesłyszących utworzyli dopiero sandiniści, kiedy w 1979 r. doszli do władzy. Jednak, według Pinkera, w szkołach tych uczono dzieci przede wszystkim czytania z warg i zwykłej mowy, co nie dawało zadowalających wyników. Najważniejsze jednak, że na boiskach i w autobusach szkolnych te dzieci stykały się ze sobą i porozumiewały znakami, jakie wyniosły z domów, gdzie używały ich w kontaktach z rodzinami.

Ze znaków tych utworzyły własny system, który po niedługim czasie zyskał status oficjalnego języka migowego i obecnie znany jest pod nazwą LSN, czyli Lenguaje de Signos Nicaraguense (Nikaraguański Język Gestów).

Jeszcze dziś używają go ci niesłyszący, którzy rozpoczęli naukę w wieku dziesięciu lat i później. Natomiast głuche dzieci objęte nauczaniem od czwartego roku życia rozwinęły już udoskonaloną wersję tego języka, z bogatszym słownictwem i bardziej usystematyzowaną gramatyką. Ten nowy wariant, który dla odróżnienia otrzymał już zmienioną nazwę Idioma de Signos Nicaraguenses (ISN), powstał, według Pinkera, „dosłownie na naszych oczach”.

Zarówno Chomsky, jak Pinker zakładają, że zdolności językowe są przekazywane dziedzicznie pod postacią informacji zapisanej w genach i dotyczącej wszystkich języków. To wyjaśnia, dlaczego małe dzieci pochodzące z dowolnej grupy etnicznej potrafią nauczyć się każdego języka. Na przykład wietnamskie niemowlę adoptowane przez rodzinę Finów łatwo nauczy się fińskiego.

Rezonans morficzny dostarcza jeszcze prostszej interpretacji tego zjawiska. Zgodnie z nią małe dziecko dostosowuje swoją mowę zarówno do otaczających je osób, jak do milionów użytkowników tego języka w przeszłości, a rezonans morficzny ułatwia mu nauczenie się go, tak samo jak nauczenie się czegokolwiek. Tak samo głuchy uczy się języka migowego, wykorzystując odziedziczoną pamięć innych głuchych z przeszłości. Nie istnieją natomiast geny determinujące zdolność do uczenia się określonych języków, zarówno mówionych jak migowych.

Oczywiście interpretacja nauki języków w kategoriach przyczynowości formacyjnej jest dyskusyjna, tak samo jak teoria genetycznego uwarunkowania uniwersalnej informacji dotyczącej wszystkich języków. W końcu, według słów Pinkera, „nikt jeszcze nie zlokalizował genu gramatyki.

Doświadczenia z polami morficznymi 

Najprostszym sposobem na bezpośrednie udowodnienie istnienia pól morficznych jest praca ze zbiorowiskami organizmów. Pojedyncze osobniki mogą zostać rozdzielone tak, aby nie miały ze sobą kontaktu za pośrednictwem znanych nam zmysłów. Jeśli mimo to nastąpi przepływ informacji między nimi, stanowi to dowód na istnienie związków o charakterze pól morficznych.

Nie wiadomo w stu procentach na przykład, na jakich zasadach zorganizowana jest społeczność termitów, aby te pozbawione wzroku owady mogły budować kunsztowne, celowo wyposażone gniazda. Nikt też dotąd nie zgłębił, jak całe stada ptaków lub ławice ryb mogą równocześnie zmieniać kierunek, przy czym pojedyncze osobniki nie obijają się o siebie. Charakter stosunków międzyludzkich też nie został do końca poznany.

Szczególnie obiecującym polem do badań wydają się powiązania między ludźmi a udomowionymi przez nich zwierzętami.

Zgodnie z hipotezą przyczynowości formacyjnej pola morficzne działają także poza obrębem mózgu. Rozciągają się w środowisku, łącząc nas z obiektami naszego postrzegania i pozwalając wpływać na nie przez nasze intencje. Również ten aspekt pól morficznych nadaje się do sprawdzenia doświadczalnego. Dzięki nim możemy wpływać na zachowanie innych ludzi i zwierząt, tylko patrząc na nich, czego nie jest w stanie wyjaśnić tradycyjna fizyka.

Jak inaczej moglibyśmy wyjaśnić, że ludzie, na których spoglądamy od tyłu, wiedzą, że są obiektem naszych spojrzeń, choć nie mają innej możliwości, aby się o tym przekonać?

To ostatnie zjawisko ma bardzo powszechny charakter i zostało w pełni potwierdzone doświadczalnie. Nie udało się natomiast przypisać go przypadkowi, znanym nauce zmysłom czy działaniu któregoś z pól identyfikowanych przez fizyków.

Niewyjaśnione dotąd zdolności zwierząt w dziedzinie orientacji terenowej, migracji i powrotów do domu z dowolnych miejsc na kuli ziemskiej są również efektem działania niewidzialnych pól łączących te zwierzęta z miejscem przeznaczenia niczym elastyczne taśmy. Dom czy też inne atrakcyjne dla nich miejsce stanowi tu czynnik przyciągający zwierzęta jak magnes.

Rezonans morficzny w biologii

Idea rezonansu morficznego oznacza w praktyce, że wszystkie istoty żywe zawdzięczają swoją budowę i zachowanie odziedziczonej pamięci. Dzięki utrwalonym od dawna wzorcom morfogeneza i zachowania o charakterze instynktownym weszły już w nawyk i ulegają tylko nieznacznym zmianom. Powstawanie nowych nawyków można zaobserwować tylko w wypadku nowych wzorców rozwoju i zachowań.

Już pięćdziesiąt lat temu wiedziano, że drut kolczasty nie nadaje się do grodzenia pastwisk dla koni, bo kiedy wystraszone lub rozbrykane zwierzęta wpadały na niego — zadawały sobie poważne rany. Na początku stulecia w Teksasie rzadko można było napotkać konia nie poznaczonego bliznami, ale w ciągu pól wieku nawet źrebięta nauczyły się unikać tego niebezpieczeństwa. Zyskały natomiast nowego straszaka — samochody. Pojawienie się pierwszych pojazdów mechanicznych dezorganizowało ruch zaprzęgowy i było często przyczyną kolizji, dla koni kończących się tragicznie. Z czasem jednak zwierzęta domowe przestały się bać zarówno pociągów, jak samochodów.

Zmiana utrwalonych nawyków nie wynikała tylko z naśladowania matek przez ssące źrebięta. Młode osobniki nawet, jeśli chowano je w izolacji zarówno od drutów kolczastych i samochodów jak od starszych i doświadczonych pobratymców, i tak reagowały inaczej niż ich przodkowie sprzed stu lat.

Podobnie przedstawiała się sprawa z płotkami zabezpieczającymi przed wejściem bydła w szkodę. Hodowcy z zachodnich stanów odkryli, że mogą zaoszczędzić dużo pieniędzy, budując zamiast prawdziwych płotków ich atrapy, - czyli malując pasy w poprzek drogi. Fałszywe płotki działały jak prawdziwe, bo bydło stawało jak wryte na sam ich widok i nawet nie próbowało ich przekraczać.

Czyżby młodsze cielęta nauczyły się od starszych, że lepiej nie próbować konfrontacji z urządzeniem, które może zadać dotkliwy ból? Chyba nie, bo nawet stada, które nigdy przedtem nie miały do czynienia z prawdziwymi płotkami, unikały namalowanych jak ognia.

Ted Friend z Uniwersytetu Stanu Teksas sprawdził to doświadczalnie na kilkuset sztukach bydła i stwierdził, że malowanych atrap unikał taki sam procent zwierząt, które nigdy czegoś takiego nie widziały, jak i tych, które kiedyś miały sposobność natknąć się na prawdziwe, stalowe ogrodzenia. Podobnie reagowały owce i konie. Taka reakcja wskazuje na istnienie rezonansu morficznego, który przeszedł od poprzednich pokoleń, na własnej skórze uczących się unikania płotków.

Podobnych przykładów jest więcej. Również laboratoryjne doświadczenia na szczurach dowodzą, że takie zjawisko jest faktem. Najbardziej znanym przykładem jest wyhodowanie kilku pokoleń szczurów, które opanowały sztukę wydostawania się z wodnego labiryntu. W miarę upływu czasu szczury w laboratoriach na całym świecie robiły to coraz szybciej.

Podsumowanie

Instynkty uzależnione są od typowych dla gatunku pól behawioralnych, kształtujących aktywność układu nerwowego. Przekazywane są za pośrednictwem genów, lecz także poprzez rezonans morficzny, dzięki któremu nowe wzorce zachowania mogą się błyskawicznie przenosić w obrębie gatunku. Z biegiem czasu opanowywanie nowych umiejętności przychodzi coraz łatwiej i stają się one coraz powszechniejsze.

Także w psychologii człowieka czynności umysłu można interpretować jako interakcje pól morficznych z fizykochemicznymi wzorcami aktywności mózgu, chociaż pola te występują i poza jego obrębem. Rozciągają się na całe otoczenie organizmu, rządzą jego postrzeganiem i zachowaniem, a także ukazują w całkiem zwyczajnym świetle zjawiska paranormalne, jak telepatia i wyczuwanie na sobie czyjegoś wzroku.

Osobnicza pamięć może być postrzegana jako rezonans własnej przeszłości danej osoby, której nie musimy już lokalizować wyłącznie w mózgu. Mniej specyficzny rezonans przeszłości tych wszystkich, którzy byli przed nami, włącza naszą pamięć do zbiorowej pamięci naszego społeczeństwa, kręgu kulturowego, a co za tym idzie — całej ludzkości.

Świadomość istnienia pól morficznych w obrębie grup społecznych może dopomóc w rozwiązaniu wielu zagadek dotyczących organizacji społeczności ludzkich i zwierzęcych. Nauki społeczne zyskają dzięki temu nowe podstawy teoretyczne, gdyż nasze dziedzictwo kulturowe interpretowane w kategoriach pól morficznych będzie zupełnie inaczej rozumiane. Rezonans morficzny rzuci nowe światło na szereg praktyk religijnych, zwłaszcza tych noszących znamiona rytuału. Nawet twierdzenia naukowe można rozpatrywać jako pola morficzne stabilizowane przez rezonans morficzny, co sprzyja ich upowszechnieniu, tym większemu, im częściej będą powtarzane.

Źródła: taraka.pl, ustawieniarodzin.pl.